در این مطلب که از زبان آقای مهدی خسروانجم و در قالب پرسش و پاسخ میباشد، علاوه بر توضیح محصولات و فعالیت بخش الکترونیک (سیستم ساعت و تله پرامپتر)، مواردی درباره مشکلات تولیدکننده ها و همچنین پیشنهاداتی جهت تولید محصولات باکیفیت مشابه خارجی ارائه شده است.
1- لطفا خودتان را معرفی کنید.
بسم الله الرحمن الرحیم من مهدی خسرو انجم تحصیل کرده رشته الکترونیک در مقطع کارشناسی هستم. از سال ۷۶ به صورت پارهوقت در همین زمینه شروع به کار کردم و همچنین سال ۸۱ به صورت پارهوقت همکاریم را با شرکت ساعت آغاز کردم. از سال ۹۱ به صورت تمام وقت در شرکت ساعت به عنوان مدیر بخش الکترونیک مشغول به کار شدم. حاصل این چند سال، تجربه در زمینههای طراحی مدار الکترونیک دیجیتال و آنالوگ، درایوهای موتور، راه اندازهای موتور و ژنراتور، اتوماسیون صنعتی شده است. بیشترین تجربه اینجانب در زمینه الکترونیک صنعتی و طراحی تجهیزات الکترونیکی است. با توجه به اینکه از شروع کار در خط تولید چند شرکت مختلف در ردههای مختلف کار کردم با تولید و مشکلات تولید آشنا شدم لذا تمام این عوامل را در طراحی در نظر میگیرم.
مقوله سیستمهای بر پایه زمان بر خلاف تصور عامه بسیار پیچیده است و علیرغم تمام تجربیات خود در شرکت ساعت هنوز خود را در این زمینه مبتدی میدانم.
2- لطفا واحد الکترونیک شرکت ساعت را معرفی کنید. و بفرمایید تولید چه محصولاتی از شرکت به عهده این واحد است؟
واحد الکترونیک به طور اختصاصی در سه زمینه مختلف در حال فعالیت است، یکی از آنها تجهیزات وابسته به صدا و تصویر است. مانند تله پرامپتر، که اجزایی مانند پدال ریموت یا هود دارد. تله پرامپتر در دو نوع خبرنگاری و حرفهای (که در استودیو استفاده میشود) در حال تولید و عرضه است.
زمینه دیگری که واحد الکترونیک در آن کار میکند، تولید تجهیزات سیستم بر پایه زمان است. این تجهیزات شامل نمایشگرهای دیجیتال و آنالوگ و واسطههای این نمایشگرها با ساعت مرجع هستند. این واسطهها که ساعت مرکزی (مادر ساعت) نام دارند انواع مختلفی دارند. در واحد الکترونیک چندین مدل ساعت مرکزی، بسته به نوع مصرف و سازمانی که به آن نیاز دارد طراحی شده و تولید میکنیم. در این واحد سعی شده که چه به لحاظ ارتباط شبکهای و چه به لحاظ تولید و دریافت سیگنالها تمام تجهیزات بر اساس استانداردهای جهانی باشند. همچنین سعی کردهایم که از لحاظ ظاهر تجهیزات استانداردهای جهانی را رعایت کنیم. و آخرین زمینه فعالیت واحد، طراحی محصولات جدید است که به دلیل اینکه هنوز تولیدی نشده اند ترجیح بر این است که فعلا در مورد آنها صحبت نکنیم.
3- محصولات تولید شما چقدر قابل رقابت با نمونه خارجی است؟
بستگی به این دارد که محصولات خارجی برای کدام کشور و در چه سطحی باشند. به چند دلیل محصولات شرکت با نمونه های خارجی متفاوت است و گاهی دارای شرایط بالاتر یا پایینتری است، به دلیل محدودیتهای ایران، پیشرفتهای ما نسبت به مدلهای خاص اروپایی محدود شده است، بنابراین ادعای بهتر بودن از سیستمهای اروپایی را نداریم. ولی این نکته حائز اهمیت است که باتوجه به نیاز بازار ایران به این نوع محصولات با این کلاس کاری، محصولات ما پاسخگوی این نیاز بازار است و در مقایسه با محصولات اروپایی دارای قیمت خیلی پایینتری است و در مواردی با توجه به شرایط مصرف کننده ایرانی محصولات این شرکت کاربردیتر و کماشکالتر از محصولات اروپایی است. ما سعی کردهایم که تاکنون تمام نیازهای مشتری برای استفاده از نمایشگر و یا مراجع زمان مانند واسطه ساعت و ساعت مرکزی را برآورده کنیم.
میتوان گفت تنها موردی که از محصولات خارجی اروپایی و آمریکایی عقبتر هستیم مواردی است که در ایران مصرف خیلی کمی دارند مانند ساعت اتمی، چون به لحاظ تولید برای ما توجیه اقتصادی ندارد.
اما در مورد کلاسهای پایین تر از ساعت اتمی، تا آنجا که بازار مواد اولیه، بحثهای گمرکی و تحریمها اجازه داده، جلو رفتهایم و محصولاتمان را به روز کردهایم.
برای مثال، از سال 91 تجهیزات ما تحت LAN بوده است در صورتیکه بسیار از مشتریها به این موضوع نیازی نداشتند. اما به دلیل اینکه میدیدیم که شرکتهای اروپایی وارد این زمینه شدهاند و از این بستر برای ارتباط استفاده میکنند، جلوتر از نیاز بازار وارد این بخش شدیم و همزمان با شرکتهای اروپایی تجهیزاتمان را بروز کردیم و هنوز هم در حال توسعه هستیم.
4- مشکلات تولید چه چیزهایی هستند؟ و شما برای حل این مشکلات چه راهکاری دارید؟
در ایران تولید داخلی مشکلات زیادی دارد. از تهیه مواد اولیه گرفته تا فروش، همه مراحل با مشکلاتی روبهرو است. اولین مرحله تهیه مواد اولیه است. با توجه به اینکه ما در ایران تولیدکننده مواد اولیه تجهیزات الکترونیک مثل خازن، مقاومت، مدارات مجتمع را نداریم ناچار هستیم که این تجهیزات را وارد کنیم، اما متاسفانه واردات آنها در گمرک نیز با مشکل مواجه میشود. همچنین معمولا تاجرانی که این تجهیزات را وارد میکنند از محصولات شرکتهای تولید کننده خارجی با کیفیت پایین خریداری میکنند. اما تولیدکننده داخلی مجبور است که از این تجهیزات استفاده کند و هیچ ضمانتی هم وجود ندارد که موادی که خریداری کردهاست کیفیت اصلی را داشته باشد. در صورتیکه در کشورهای اروپایی اگر قطعهای را خریداری کنید و پارامترهای اعلام شده را نداشته باشد، شما میتوانید از کارخانه شکایت کنید و قطعه را پس بفرستید و در مواردی ادعای خسارت کنید. این امکان نه تنها در ایران وجود ندارد بلکه حتی برخی تجهیزات و قطعات به دلایل سیاسی به طور عمد کیفیت پایینی دارند تا در ایران محصول با کیفیت پایین تولید شود. این یک ادعای بی پایه نیست، اگر با واردکنندههای حرفهای قطعات الکترونیک مشورت کنید متوجه میشوید که میکروکنترلرهایی که وارد ایران میشود را این شرکت ها از طریق اشعه ایکس کنترل میکنند که دقیقا همان میکروکنترلرهایی باشند که در کشورهای جهان اولی فروخته می شود. بنابراین ما برای تولید باکیفیت، نیاز داریم که خیلی مراقب مواد اولیه خط تولید باشیم تا خط تولیدمان دچار مشکل نشود.
دومین نوع مواد اولیهای که ما داریم مثل پیچ جعبههای فلزی، پلاستیکی، وسایل بستهبندی، تجهیزات هستند که آنها را طراحی کرده و برای ساختن به سازندههای ایرانی میدهیم. مشکلی که در این قسمت وجود دارد این است که سازندههای ایرانی معمولا امکانات کمی دارند و به راحتی مقیاس کم را برای تولید قبول نمیکنند، ولی شرکتهای مشابه چینی به دلیل وسعت بازار به هر اندازه که بخواهید تولید میکنند، به همین دلیل مثلا برای ساخت جعبه یکی از محصولات، شما نیاز دارید که یا تعداد خیلی زیادی تولید کنید یا هزینههای هنگفتی را برای تولید جعبهها بدهید. به عنوان نمونه من سادهترین چیز را برای شما مثال میزنم. اگر شما بخواهید کارتون مقوایی برای یک محصولی که مجموعاً در سال 30 عدد از آن میفروشید داشته باشید باید هزار تا جعبه مقوایی بسازید. یعنی سفارش کمتر از 1000 عدد را نمیپذیرند. درنتیجه اگر شما محصولات دانشبنیان داشته باشید که معمولاً تعداد مصرفکننده این محصولات کم هستند متاسفانه شما نمیتوانید به سادگی بستهبندی و شرایط محصول را با کیفیت بالا ارائه بدهید و یا هزینه کل محصول بالا می رود. البته با یک ترفند هایی که به مرور زمان تجربه کردیم، سعی کردیم که این اشکالات را رفع کنیم و کیفیت تولید را از بین نبریم و بتوانیم با یک شرایطی با محصولات معادل اروپایی رقابت کنیم، بعد از مواد اولیه، دومین مرحلهای که وجود دارد بستر تولید است. یکی از اصلیترین موضوعات بستر تولید، منابع انسانی است. با توجه به شرایطی که در دانشگاههای ایران اتفاق افتاده متاسفانه در چندین سال گذشته کیفیت آموزش خیلی پایین آمده. چه دانشگاه آزاد و چه دانشگاه سراسری هیچ فرقی نمیکند، کیفیت خروجی نیروی متخصص خیلی پایین است. برخی افرادی که وارد این دانشگاهها میشوند پس از خروج از دانشگاه خودشان به صورت خودجوش رفتهاند و کیفیت دانش خود را بالا بردهاند که معمولاً این افراد جذب بازار و دانشگاههای اروپایی و آمریکایی میشوند. اما افرادی که کسب مهارت نکرده و داخل ایران میمانند کیفیت لازم را برای ورود به بخش تولید و طراحی شرکتهایی همچون شرکت ما را ندارند و این موضوع برای ما کار را خیلی سخت میکند. بارها شده افرادی را در زمان دانشجویی جذب این واحد کردیم و در واقع این رسالت را برای خودمان میدانستیم که موثر در آموزش این قشر جوان باشیم. این افراد در شرایط مناسبی داخل شرکت آموزش دیدند و تجربههای خاصی بدست آوردند، همزمان درس خواندند و نهایتاً مدرک گرفتند. ولی بعد از گرفتن مدرک چون کیفیت سطح دانششان نسبت به دیگران بالاتر میرود یا دیگر پیش ما ادامه نمیدهند و وارد یک شرکت بنامتر میشوند که معمولاً در آن شرکت مزایای بالایی میدهند و به سازمانهای دولتی متصل هستند و حقوقهای بالایی میپردازند که برای شرکتهای خصوصی مثل ما قابل رقابت نیست. و یا اینکه جذب دانشگاههای خارجی میشوند و از شرکت ما میروند. من خودم به شخصه چندین نفر از همکاران خوبم رو داشتم که از اینجا وارد دانشگاه خارجی شدند و متاسفانه ما دیگر از دانش آنها بیبهره شدیم.
یکی دیگر از مشکلاتی که ما در تولید داخلی داریم استانداردها و نیازهایی است که سازمانها به ما ارائه میدهند و از ما درخواست میکنند. این استانداردها به صورت کلی در ایران قابل اجرا هستند ولی تقریبا میتوان گفت تمامی شرکتها و سازمانهای دولتی با توجه به سیاست مدیران سطح پایین و متوسط، ایجاد ریسک را در خود کم میکنند و استاندارهایی که میخواهند استانداردهایی با چند درجه بالاتر از آن چیزی است که مورد مصرفشان است که مشکلی نیست، در صورتیکه آن استاندارد در ایران قابل پیادهسازی هم باشد یک مرجع میخواهند که این استاندارد را تایید کند و خودشان را از اینکه زیر سوال ببرند مبرا میدانند. در نتیجه شرکتهای فروشنده را مجبور میکنند تا یک سری استانداردها را ارائه دهند. متاسفانه در سازمان استاندارد ایران خیلی از تجهیزات دانشبنیان، برای تعیین میزان استاندارد محصولات با کاربرد خاص وجود ندارد و شرکتهایی در ایران وجود دارند که این استانداردها را ارائه میدهند ولی این شرکت ها محدود و نوع استانداردهایی که دارند باز محدودتر است. به طور مثال میزان نفوذپذیری (IP) ، و میزان تداخل امواج مغناطیسی در محصولات ما در ایران همه جا به صورت کامل تست و ارائه مدرک میشود. ولی برای محصولات خاص با پارامترهای خاص هیچ شرکتی در ایران وجود ندارد که به شما این تاییدیه را بدهد. بنابراین مجبور هستید برای اینکه کالایتان را به این سازمانها بفروشید محصولتان را به یک کشور اروپایی بفرستید که تاییدیه بگیرید و این برای خیلی از محصولات قابل اجرا نیست. به دلیل اینکه خیلی هزینه بردار است و خیلی از تولیدکنندهها ترجیح میدهند که خودشان به عنوان یک مرجع باشند و اگر از آنها تاییدیه خواستند تاییدیهای را ارائه ندهند و این مساله دست مدیران دولتی را باز میگذارد تا با این بهانه از محصولات خارجی خریداری کنند. در مواردی هم اداره استاندارد شرکت تولیدکنندهای را مرجع قرار میدهد و این باعث انحصاری شدن و ایجاد رانت در این زمینه میشود.
نکته بعدی که در همین زمینه میتوان مطرح کرد نوع رفتاری است که بین تولیدکنندههای داخلی و تولیدکنندههای خارجی وجود دارد. با اینکه تولیدکنندههای خارجی بارها و بارها محصولاتشان را فروختند و هنگام نیاز به خدمات حضور نداشتند یا یک نمایندهی بدون دانش فنی در ایران داشتهاند و فقط فروشنده هستند و هنگام تحویل یا خدمات پس از فروش هیچ نوع ضمانتی نمیدهند، اما به دلیل اینکه برند جهانی هستند فروششان را در ایران انجام میدهند و بعد از اینکه فروش انجام شد هیچ کس نمی پرسد که این محصول توسط چه کسی وارد شده و چرا خدمات دارد یا ندارد یا چرا این امکاناتی که گفته شده را ارائه نداده است. ولی در خصوص شرکتهای تولیدکننده ایرانی دقیقا برعکس است و معمولا تا سالیان سال شرکتها و سازمانها انتظار دارند که شرکتهای تولیدکننده داخلی خدمات همیشگی داشته باشند و اگر این خدمات همیشگی را قطع کنند با اینکه ضمانتها و خدمات پس از فروش کاملاً در حین فروش بیان میشود، متاسفانه اگر این خدمات انجام نشود از بازار عقب میمانند و فروش پایین میآید. این هم در واقع تبعیضی است که بین شرکتهای داخلی و شرکتهای جهانی وجود دارد.
یکی دیگر از مشکلات تولیدی که الان وجود دارد نوسانات قیمت و وجود و عدم وجود بعضی از مواد اولیه بازار است. یعنی اینکه شما یک قطعه یا موادی را که در تولید میخواهید استفاده کنید، در فاز طراحی در نظر میگیرید ولی در فاز تولید متوجه میشوید که آن قطعه در بازار وجود ندارد و یا بیکیفیت است.
این امر باعث میشود که ما همیشه نیاز داشته باشیم قطعات را بسته به نوع بازار تغییر بدهیم. در صورتی که اگر ما به بازار جهانی وصل باشیم همیشه میتوانیم قطعه را به راحتی تهیه کنیم و این از زیانهای شرایط تحریم و سیاست آن است که فعلا با آن درگیر هستیم.
اگر بخواهم برای تولیدکننده راهکارهایی به لحاظ فنی (نه سیاسی و اقتصادی) ارائه بدهم، نظرم این است که موسسه استاندارد باید خیلی قویتر از چیزی که الان هست عمل کند. باید استانداردهای سختگیرانه با سطحهای مختلفی را داشته باشیم و تمامی تجهیزاتی که در ایران تولید میشوند از این استانداردها استفاده کنند و این تجهیزات را ردهبندی کنند و با این وضعیت سازمان ها و شرکت های دولتی را مجاب کنند که از استانداردهای ایرانی تبعیت کنند و درخواستی که از تولیدکنندهها دارند بر مبنای استانداردهای ایرانی باشد و این استانداردها نباید خصوصیسازی شود. به دلیل اینکه در خصوصیسازی مواردی به وجود میآید که باعث ضعف این استانداردها خواهد شد و برای خصوصیسازی این نوع استاندارد نیاز است که نظارت خیلی دقیقی باشد و به همین دلیل یا نباید خصوصی شود یا اگر خصوصی میشود نظارت باید خیلی قوی باشد. با توجه به اینکه نظارتها خیلی ضعیف هستند ترجیح میدهم که این استانداردها دولتی باشند.
موسسه استاندارد باید برای ورود مواد اولیه نیز استانداردهایی را تعریف کند. ولی به جهت هموار کردن واردات اقلام با خوداظهاری وارد شوند و فروش اجناس با اظهارات واردکننده میسر باشد. در صورتی که مصرف کننده عدم تطابقی در اظهارات و اقلام وارادتی مشاهده کرد، امکان پیگیری،شکایت و دریافت خسارت داشته باشد. بستر الکترونیکی این تعاملات نیز خیلی در روند بهبود مواد اولیه و کمک به تجار، موثر است.
یکی دیگر از راهکارهایی که باعث میشود که تولید تجهیزات برای تولیدکنندههایی مانند شرکت ما که تجهیزات الکترونیکی یا تجهیزات برقی تولید میکنند آسان شود، این است که اگر دولتی سر کار میآید، گمرک واردات مواد اولیه و قطعات تشکیل دهنده بردهای الکترونیکی و تجهیزات محصولات الکترونیکی الکتریکی را برای مدتی کاملاً صفر کند و اجازه دهد با گمرکی صفر وارد بازار ایران شود. به این دلیل که ما نه امکان تولید اینچنین قطعات و مواد اولیه ای را داریم و نه بستر تولیدشان را داریم. در نتیجه تا وقتی که تولیدکننده ای وجود ندارد، تا وقتی که بستری برای تولید وجود ندارد این درها برای ورود مواد اولیه باز باشد. این باعث میشود که برای تولید تجهیزات در ایران راحتتر بتوان دانش فنی را تبدیل به محصول کرد و این محصولات با ارزش افزودهی بالا حتی برای کشورهای پیشرفته هم مقرون به صرفه باشد که داخل ایران تولید انجام بدهند.
نکتهی دیگر که میخواهم به آن اشاره کنم این است که متاسفانه به دلایل سیاسی و اقتصادی، تولیدکنندههای ایرانی قادر به صادرات نیستند. مگر اینکه خام فروشی کنند و یا تجهیزات و محصولاتی را بفروشند که دانش فنی نیاز نداشته نباشند. مثلا به سادگی آجر و سرامیک و خاک را میتوانید صادر کنید ولی اگر بخواهید تجهیزات الکترونیکی صادر کنید، مشکلات زیادی برای عبور از مرز چه داخل ایران چه خارج از ایران، خواهید داشت. اگر دولتی به تولیدکننده برای صادرات و شرکت در نمایشگاههای خارجی و معرفی محصولات داخل کمک بیشتری کند احتمالاً از مالیاتی که بابت این صادرات خواهد گرفت برد بیشتری را خواهد داشت.
5- از محصولات جدید بفرمایید، چه کارهای جدیدی انجام دادید؟
من قصد نداشتم در مورد محصولات جدیدی که مدنظر است صحبت کنم. به این دلیل که هم بازار آن برای ما کمی ناشناخته است و از وجود بازار اطمینان نداریم و هم ممکن است رقبایی وجود داشته باشند که ما از آنها بیخبر باشیم.
ولی از لحاظ فنی چندین زمینه را خدمتتان عرض میکنم که در این زمینهها تا حدودی کار شده، مطالعات فنی انجام گرفته، نمونهسازیهایی هم انجام شده است اما در بخش بازار و بازرگانی محدود شدهاند. به این دلیل که توانایی سرمایهگذاری روی این محصولات و بررسی شرایط بازار و بازار هدف مورد نیاز است و بنابراین این محصولات فعلاً مسکوت نگه داشته شدهاند.
ما در دو زمینه محصولاتی را در حال بررسی و کار داریم. یکی در زمینه IOT که تجهیزاتی هستند که بوسیله آنها و از طریق اینترنت میتوانید روی اشیاء داخل منزل، کنترل داشته باشید. این نوع تجهیزات در اتوماسیون ساختمان (BMS) استفاده میشود. ما نیز روی چند محصول مختلف کار کردیم ولی هنوز ارائه ندادهایم. یک مورد دیگر که ما مشغول کار بر روی آن هستیم بحث تجهیزات اندازهگیری و برخی از تجهیزات مورد نیاز در صنعت اتوماسیون است که بر مبنای باسهای صنعتی و پروتکلهای استاندارد جهانی و استانداردهای معروف جهانی کار کردهایم ولی به دلایلی که قبلا اشاره شد در حد تحقیقات متوقف شده و وارد بازار نکردهایم. یک مورد دیگر که جزو محصولات جدید ما محسوب میشود ولی در همان زمینهی کاری قبل است، بخش ساعت و سیستم زمان است که ما در بخش نرمافزارهای مربوط به سیستم زمان فعالیتهایی داشتهایم که این محصولات هم در حد تست انجام شدهاند ولی به صورت کامل انجام نشده و وارد بازار نشدهاند.